De kunst van toelichten in de Stemwijzer (2)

Van 23 tot 26 mei vonden de Europese verkiezingen plaats. De Stemwijzer werd naar voorspelling ongeveer een miljoen keer ingevuld. Voor de Europese verkiezingen had de Stemwijzer een bijzonder probleem: op basis van de antwoorden zou de kiezer geen onderscheid kunnen maken tussen GroenLinks en de PvdA. Alleen de toelichtingen verschilden. Die toelichting is volgens ProDemos, maker van de Stemwijzer, belangrijk om te lezen. Ik bekeek de toelichtingen van vijf verschillende partijen op taalgebruik en argumentatie. In twee blogs beantwoord ik de vraag:  Hoe proberen partijen in de Stemwijzer de zwevende kiezer te overtuigen? In deze blog bekijk ik de argumentatie in de toelichtingen.

Basisvoorwaarden voor goed argumenteren

Samen met taalgebruik speelt argumentatie een belangrijke rol bij het overtuigen van kiezers. Bij argumenteren zijn twee zaken van belang: een helder standpunt en goede argumentatie. Voordat je iemand kunt overtuigen, moet hij je begrijpen. Daarvoor is het nodig dat je lezer weet welk standpunt en welke argumenten je aanvoert. Maar wat maakt een standpunt of argument nu goed? Een goed standpunt is concreet, kort en afgebakend. Argumenten geven antwoord op de vraag waarom je iets vindt. Goede argumenten ondersteunen de stelling.

Standpunt en argumenten bij wintertijd

Hoe beargumenteren partijen hun standpunten? Daarvoor licht ik er een stelling van de Stemwijzer uit, die over de wintertijd. De stelling en de toelichtingen van vijf partijen staan in het schema.

De eerste stap is de beoordeling van het standpunt. Een goede stelling is zoals gezegd concreet, kort en afgebakend. De stelling is vooraf al bepaald, maar de partijen kunnen zelf de stelling nog verder afbakenen. Maar zijn de stellingen ook herkenbaar en kun je als kiezer nu afleiden waar de partijen voor staan? De positiebepaling van de partijen is heel duidelijk: zij benoemen letterlijk of zij voor of tegen een standpunt zijn. De wintertijdstelling kent echter een probleem. De stelling in de Stemwijzer strookt niet helemaal met realiteit. In werkelijkheid mogen EU-landen zelf kiezen of zij permanente zomertijd, permanente wintertijd of het huidige systeem van zomer- en wintertijd aanhouden.  Dat is niet wat de stelling in de Stemwijzer suggereert. Sommige partijen hebben dus een nuancering aangebracht in hun standpunt, namelijk de VVD en GroenLinks:

De stelling van de Stemwijzer is dan wel kort en concreet, maar té afgebakend waardoor hij niet meer realistisch is. De nuanceringen van de VVD en GroenLinks bakenen het standpunt beter af en  past beter bij de realiteit. Het standpunt is daardoor helderder geworden.

Beoordeling van de argumentatie

Om de argumenten te kunnen beoordelen, moeten we eerst het verzwegen argument achterhalen. Daarmee ontdek je wat de zwakke plekken zijn in een logisch klinkende argumentatie en leg je de verbanden bloot. Zo kun je de redeneringen bevragen. De toelichtingen van de partijen leggen in hun argumentatie allemaal een verband met het standpunt dat op wenselijkheid (pragmatische argumentatie) is gebaseerd. Het FvD en de PvdA benoemen dit ook letterlijk in hun toelichting. Deze argumentatiesoort werkt goed bij de eigen achterban (die vaak toch al dezelfde mening heeft), maar is minder overtuigend bij een kritisch publiek. De PVV ontkent in de toelichting alleen het standpunt, maar geeft geen verder argumentatie voor hun standpunt. Dat is jammer, want met een standpunt alleen is er niet echt sprake van een overtuigingsproces en ontduiken zij hun bewijslast.

 Toelichtingen kritisch bevragen: nadelen zomertijd

Tot slot bepalen we of de argumenten inhoudelijk wel kloppen. Ik loop de argumenten van de vier partijen langs met de kritische vragen die in het schema hierboven staan. De argumentatie van het FvD begint sterk door wintertijd direct te associëren met standaardtijd. Door te benoemen wat “standaard” is, geef je eigenlijk direct aan wat normaal of gangbaar is. Daarna geeft het FvD de nadelige effecten van permanente zomertijd, maar daarmee begaan ze een redeneerfout. De stelling gaat niet over een permanente zomertijd, maar over permanente wintertijd. Het argument is dus geen argument bij deze stelling. Daarnaast kun je vraagtekens stellen of permanente wintertijd ook wel echt overeenkomt met de biologische klok en of dat noodzakelijk is. Experts kijken hier ook heel verschillend naar: verstoren we de biologische klok niet sowieso, omdat we ons ritme niet aanpassen op het licht? Welke nadelige effecten heeft permanente wintertijd op onze gezondheid?

De andere kritische vraag die je kunt stellen bij de toelichting van het FvD gaat over de biologische klok. Het FvD stelt dat wintertijd overeenkomt met de biologische klok. Maar wat betekent dat nu? We houden 24 tijdzones aan, omdat de aarde in 24 uur ronddraait. Als vuistregel houdt men aan dat het 12 uur is als de zon in het zuiden staat. Om te voorkomen dat een tijdzone dwars door een stad zou lopen, zijn de tijdzones aangepast aan de landsgrenzen. In het plaatje zien we de natuurlijke tijdzones in blauwtinten en de aangehouden tijdzones gebaseerd op landsgrenzen tussen de zwarte lijnen. Oorspronkelijk zouden we dus de tijd van Engeland aan moeten houden als we willen aanhouden dat de zon rond 12 uur op zijn hoogst staat. Bij zomertijd is dat verschil nog groter. Voor het argument van het FvD betekent dat de tijd die we kiezen sowieso niet overeenkomst met de biologische klok. Je kunt hoogstens zeggen dat je het verschil tussen de tijd en de biologische klok beperkt.

Bron: NOS

Toelichtingen kritisch bevragen: lappendeken aan tijden

VVD en GroenLinks zijn voorstanders van het behoud van het huidige systeem. Het argument dat ze aandragen is dat het onwenselijk is om meerdere tijden te hebben in Europa. Dit argument past niet helemaal bij de stelling in de Stemwijzer, maar wel beter bij het vraagstuk zoals dat er in werkelijkheid is. Daarom hebben de partijen een nuancering van het standpunt toegevoegd. Landen uit de EU mogen namelijk zelf kiezen of zij zomertijd, wintertijd of allebei aanhouden, terwijl de stelling suggereert dat heel Europa één tijd invoert. Als we uitgaan van de werkelijke situatie waarin landen hun eigen tijd kunnen kiezen, kunnen we het argument alsnog bevragen met kritische vragen. Duitsland heeft aangegeven permanente zomertijd aan te willen houden en Nederland lijkt een lichte voorkeur voor wintertijd te hebben. Deze kwestie kan dus inderdaad leiden tot andere tijden dan in naburige landen. De kritische vraag daarbij is of dat een probleem is. De tijdzone verschilt nu ook met Portugal en Engeland. Wel zou het kunnen betekenen dat je op weg naar Italië drie keer van tijdzone verandert en naar Kroatië wel vier keer.

Toelichtingen kritisch bevragen: energiebesparing

GroenLinks en PvdA beargumenteren hun standpunten met het argument van energiebesparing. Bij de PvdA moet de energiebesparing vooral tot een kostenbesparing leiden. Bij GroenLinks is het argument vooral gebaseerd op duurzaamheid. De vraag is echter of er wel sprake is van meer energieverbruik bij permanente wintertijd. Dit blijkt lastig te bewijzen, blijkt uit rapporten van de Europese commissie uit 2007. De vraag is dus of permanente wintertijd echt tot meer energieverbruik leidt.

Eindoordeel

Als de lezer alleen kijkt naar de argumentatie bij de stellingen in de Stemwijzer, valt daar wel een en ander op af te dingen. Het gaat dan vooral om argumentatie die niet helemaal aansluit op de stelling. Bij de gegeven argumenten kun je kritische vragen stellen, maar die beantwoorden blijkt vaak lastig. De vraag is of de lezer bij deze stelling wel een goede afweging kan maken met de gegeven argumentatie en de bijbehorende kritische vragen. Ik denk dat dat erg lastig is, maar dat de VVD, GroenLinks, en de PvdA hebben hun best gedaan om in de beperkte ruimte toch inhoudelijke argumenten te geven.