Na zes maanden corona konden onze bewindsvoerders onlangs de balans opmaken. Ze konden constateren dat de samenleving op onderdelen ingrijpend is veranderd – misschien wel blijvend. Maar de taal kwam in hun persconferentie niet aan de orde. Wat is het effect van corona op het Nederlands, en hoe blijvend is die?
We kunnen allereerst constateren dat corona een groot aantal neologismen heeft opgeleverd. Van anderhalve-metersamenleving tot het nieuwe normaal, en van hoestschaamte tot contactonderzoek; we hebben veel nieuwe woorden en begrippen nodig om onze nieuwe werkelijkheid te beschrijven. Van Dale-redacteur Ton van Boon houdt een overzicht bij in zijn coronawoordenboek. Het woordenboek omvat nu al honderden lemmata en de verzameling groeit nog elke week.
Het coronavirus is met het blote oog onzichtbaar, maar de dreiging die ervan uitgaat is enorm. Dat nodigt uit tot beeldspraak: beeldspraak die de werking van het virus kan verduidelijken, maar vooral beeldspraak die iets weergeeft van de emotie die we ervaren onder dreiging van een onbekend gevaar. In de eerste fase van corona domineerden de oorlogsmetaforen, zoals frontlinie en slagveld. ‘We zijn de loopgraven van de coronaoorlog’, tekende het Parool op in één van de verpleeghuizen. Niet alleen de strijd tegen corona, maar ook de maatregelen ertegen deden sommige schrijvers denken aan de oorlog. ‘Coronabeperkingen lijken op de oorlogstijd’ schreef het Ad: “Voor het eerst sinds 1945 is de vrijheid van Nederlanders om overal te gaan en staan waar we willen serieus ingeperkt.” Het Comité 4 en 5 mei riep op om terughoudend te zijn met deze vergelijking.
Inmiddels zijn de scherpe kantjes eraf en leren we langzaam leven met het virus. Dat biedt ruimte om de strijd ertegen te beschouwen als een praktisch probleem, zoals we ook het fileprobleem benaderen. Dat uit zich in verkeersmetaforen: “Kabinet versoepelt coronamaatregelen, maar houdt wel hand op de rem”, kopte het AD. VWS-minister Hugo de Jonge presenteerde vol trots zijn ‘coronadashboard’: “Het is net als in de auto. Je wilt weten hoe hard je rijdt en in welke versnelling.” Ook in andere landen worden verkeersmetaforen gebruikt: ‘Duitsland gaat weer open, maar met noodrem’ (NOS).
De hoop dat corona uiteindelijk beheersbaar zal blijken, zorgt ervoor dat andere problemen ook weer aandacht krijgen. Eén daarvan is de klimaatverandering, aldus directielid Olaf Sleijpen van De Nederlandsche Bank: “Corona is een meteoriet, klimaatverandering is een botsing tussen planeten.” Dat mag zo zijn, maar als het gaat om taalverandering is corona nog steeds een supernova.
Het septembernummer van Onze Taal bevat een uitgebreid artikel van Erik van der Spek over metaforen over corona: De loopgraven, de hel en het dasboard.
07 | 09 | 2020 | door: Ave Luth