Het volk tegen de elite(s)?

Het op de achtergrond allesbepaalde politieke frame van de afgelopen jaren is de tegenstelling tussen “het volk” en “de elite”. Er wordt soms zelfs van “de elites” gesproken.

Zowel “het volk” als “de elite” zijn oude containerbegrippen, die in iedere periode een eigen invulling krijgen. In de huidige discussies hebben ze weer een nieuwe lading gekregen.

Positief tegenover negatief, of andersom?

In de tegenstelling heeft het volk een positieve lading gekregen en de elite een negatieve. Dat is natuurlijk weleens anders geweest. In een (ver) verleden was dat precies andersom. Het volk, het gepeupel, werd als minderwaardig gezien, terwijl de elite het uitverkoren, het beste deel van de bevolking was. Nog steeds wordt het woord “elite” in andere contexten (sport, reclame) in positieve zin gebruikt.

Het omdraaien van de positieve en negatieve ladingen is al lang aan de gang, gelijke tred houdend met de opkomst van de democratieën, van liberale, communistische en sociaaldemocratische partijen. Onze Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, de VVD, voert nog steeds trots het volk in haar naam, al is de partij volgens velen inmiddels in het elitaire kamp terecht gekomen.

Overal bruikbaar

Er is geen politiek conflict uit de afgelopen eeuw of de tegenstelling volk-elite speelde er een rol in. Vaak werd de tegenstelling gekoppeld aan nationalistische en godsdienstige sentimenten, aan de tegenstelling arbeid-kapitaal, waarbij het volk altijd de onderliggende partij was die bevrijd of beschermd moest worden.

Wir sind das Volk

De huidige tegenstelling volk-elite is gemunt in het rechtse-populistische kamp en is internationaal. Overal stellen rechts-populistische groepen dat zij “het volk” vertegenwoordigen en zetten zij zich af tegen “de elites” die het allemaal verkeerd hebben gedaan, waar “het volk” nu de dupe van is.

Het is een vruchtbaar frame, het is internationaal en het is erg krachtig. Dat laatste blijkt vooral uit de overname van het frame door alle betrokken partijen. Met name de schrijvende pers, in het bijzonder columnisten, heeft het tegenwoordig met grote regelmaat over “de elite”.

In de directe politieke discussies zal je de tegenstelling volk-elite niet snel tegenkomen, maar overal sluimert het op de achtergrond. De eerstvolgende oprisping van het frame beleven we waarschijnlijk na 15 maart, als de commentatoren de uitslag van de verkiezingen gaan duiden.