ISIS en de tijgermug; waarom sommige metaforen niet werken

Een vijand wordt niet alleen op het slagveld bestreden, maar ook in de media. Dat geldt ook voor de Islamitische Staat in Syrië, meestal aangeduid met de afkortingen IS of ISIS. Publicist Thomas Friedman (bekend van de bestseller De aarde is plat) vergeleek IS met een invasieve exoot. Maar deze metafoor lijkt zich tegen de maker te keren.

Friedman liet zich mogelijk door de afkorting IS verleiden tot een stuk in de New York Times met als titel IS = Invasive Species. Wij noemen dat invasieve exoten: planten of dieren uit andere landen of continenten die geen natuurlijke vijand hebben in het land waar ze heen gaan. Bekende voorbeelden in Nederland zijn de tijgermug, de halsbandparkiet, de nijlgans en de reuzenberenklauw.

Biodiversiteit

Friedman noteert een aantal overeenkomsten tussen IS en de invasieve exoten. Ten eerste floreren exoten op plaatsen waar het natuurlijke ecosysteem is aangepast. Ten tweede veroorzaken ze soms ingrijpende ecologische verstoringen en verminderen ze de biodiversiteit. Dat geldt volgens Friedman ook voor IS: het maatschappelijke ecosysteem in Syrië is aangetast, IS neemt snel in aantal toe en de vermindering van de biodiversiteit correspondeert met, in de woorden van Friedman, “bleak, dark, jihadist, Sunni fundamentalist monocultures.”

Meldpunt

De associatie tussen terroristen en exoten is niet zo gek. De discussie over exoten, ‘buitenlandse dieren’, krijgt ook in Nederland af en toe een xenofoob tintje. “Nieuwe dieren en planten kunnen schade aanbrengen door middel van het inpikken van broedplekken of het opeten van eigen dieren of planten”, staat te lezen in een artikel onder het kopje Eigen plant eerst. Als je op dezelfde manier over migranten zou schrijven, was het land te klein. In België is een meldpunt voor invasieve plant- en diersoorten opgezet: dat doet wel een beetje denken aan het Polenmeldpunt van Geert Wilders.

Reacties

Maar in de pers hield de metafoor van Friedman niet lang stand. Concurrerende columnisten maakten snel duidelijk dat zijn analogie op een aantal punten mank ging. Ze maakten duidelijk dat ISIS niet bestaat uit ‘exoten’, maar dat het juist een beweging is die stevig geworteld is in de regio. Zo is de huidige kalief een Iraqi die afgestudeerd is aan de Universiteit van Bagdad. Een ander punt is, in de visie van Friedman’s tegenstanders, dat ISIS niet de plaatselijke islam verdringt, maar er juist uit voortkomt.

De tegenstanders kunnen zich tot slot niet weerhouden om een aantal metaforen op Friedman zelf los te laten: “Thomas Friedman is een bron van onwetendheid die nooit ophoudt met stromen”, staat in een van de reacties te lezen. “Ik zie uit naar de volgende column van Friedman waarin hij ISIS vergelijkt met een luchtballon, een poedel of een bagel met sesamzaad.”