Orwell en de onbegrijpelijke overheid: de newspeak van de zorgsector

Mantelzorgerszorg, besparingsverlies, vraagverheldering… de overheid draagt niet alleen zorgtaken over naar de gemeenten, maar ook taal. De overdracht gaat gepaard met een enorme hoeveelheid bureaucratie en jargon, vaak verpakt in verhullende metaforen en eufemismen. Orwell zou zich – alweer – in zijn graf omdraaien.

Wat is populatiebekostiging? Wat houdt het ongelijkheidsbeginsel in? En hoe zou het transitievolgsysteem werken? Dat zijn drie voorbeelden van de zogenoemde ‘transitietaal’; taal die de overdracht van zorgtaken naar de gemeenten in goede banen moet leiden. Ze zorgen ervoor dat alleen nog speciaal opgeleide deskundigen iets begrijpen van nut en noodzaak van deze complexe operatie. Het Instituut voor Publieke Waarden (die naam lijkt ook door Orwell te zijn verzonnen) heeft een ‘prikbordpamflet’ samengesteld met 40 van dit soort gedrochten.

Newspeak

Het is inmiddels ruim 30 jaar geleden dat 1984 verscheen, de dystopie van George Orwell (Orwell schreef zijn boek overigens nóg 35 jaar eerder, in 1949). 1984 gaat niet alleen over de totalitaire samenleving, maar ook over taal. Eén van de middelen waarmee ‘De Partij’ de burgers in het gareel wil houden is immers Newspeak, Nieuwspraak in de Nederlandse vertaling. De Partij hanteert slogans die gebaseerd zijn op een contradictie, zoals Oorlog is vrede (War is peace) en Onwetendheid is kracht (Ignorance is strength). Een eigentijds voorbeeld van zo’n contradictie is de ‘Eigen kracht’-beweging (met de Eigen Kracht Centrale en de Eigen Kracht Conferenties). Die verhullen veelal dat er sprake is van een serieus probleem, dat juist gepaard gaat met de nodige zwaktes…

Transitietaal

Ook de transitietaal bevat contradicties die de bureaucraten van Orwell niet zouden misstaan. Een mooie is efficiencykorting. Met efficiency kun je geld besparen, maar de overheid brengt de korting alvast in rekening bij de overdracht. De gemeenten worden als het ware vooraf gestraft voor hun efficiency – die ze overigens eerst nog in de praktijk moeten brengen. Een andere is maatwerkprotocol, terwijl het karakter van maatwerk nou juist is dat je kunt afwijken van een protocol. Een contradictie zit ook in het woord recentralisatie: overdracht van bevoegdheden, oké, maar het centrale gezag wil wel controle blijven uitoefenen.

Helder denken

Hoe rampzalig de transitietaal ook is, op één punt wijkt ze fundamenteel af van Orwells Newspeak. Dat is immers een extreem gecomprimeerde vorm van het Engels, een soort simplified English. Het idee daarvan is dat alle woorden en uitdrukkingen waarin je kritiek op De Partij zou kunnen geven, uit de taal geëlimineerd worden. Newspeak maakt het niet alleen vrijwel onmogelijk om kritiek te formuleren, maar zelfs om kritisch te denken. Maar in de transitietaal gaan juist alle remmen los. Gevolg daarvan is een wildgroei aan nieuwvormingen en samenstellingen zoals vraagverheldering, samenredzaamheid en kostendelersnorm. Maar het effect is hetzelfde: helder formuleren en helder denken worden onmogelijk gemaakt.