Met de verkiezingen op komst voeren politici niet alleen een gevecht om de kiezer, maar ook om de taal. Metaforen zijn belangrijke wapens in die strijd. Dat zie je onder andere terug in de discussie over sociale zekerheid, en in het bijzonder de bijstand. Volgens een recent artikel moet het ‘sociaal vangnet’ nodig worden opgelapt: het vertoont gaten. Maar het vangnet is niet de enige metafoor als het gaat om bijstand: het moet de strijd aangaan met de valkuil, de hangmat, de springplank en de trampoline. Welk frame is het sterkste?

In een recent artikel houdt hoogleraar sociale zekerheidsrecht Gijsbert Vonk een pleidooi voor herstel van het sociale vangnet, de bijstand. Het vangnet is een metafoor die een frame oproept. George Lakoff heeft in zijn boek Don’t think of an elephant uitgelegd hoe dat werkt. De metafoor belichaamt een verhaal, in dit geval het verhaal van de verzorgingsstaat met alle waarden en normen die daarbij horen. Een goede metafoor zorgt ervoor dat je al die waarden en normen niet hoeft uit te leggen; de luisteraar of lezer krijgt ze er als het ware gratis bij.

Vangnet wordt valkuil

Hoe bestrijd je zo’n frame? Heel vaak met een ander frame, dus een andere metafoor. ‘Vangnet wordt valkuil’ is de kop van een artikel over de plannen van staatssecretaris Klijnsma: bijstandsgerechtigden moeten een tegenprestatie gaan leveren voor hun uitkering. Hoog tijd, vinden sommige medestanders: ‘De bijstand is een vangnet, geen hangmat.’ Twee metaforen die elk een ander frame oproepen. Is de valkuil nog iets waar de persoon in kwestie per ongeluk in valt, de hangmat is iets waar hij voor kiest: ‘liever lui dan moe’.

Trampoline

De meest recente loot aan deze stam is de trampoline. Net als de springplank is de trampoline, in de beleidstaal van de Haagse ambtenaren, ‘activerend’: mensen ‘moeten geprikkeld worden’. In de woorden van voormalig werkgeversvoorzitter Alexander Rinnooy Kan: “Als we het nu érgens over eens zijn, is het dat sociale zekerheid meer is dan inkomenszekerheid. Het systeem moet mensen terug helpen naar de arbeidsmarkt. Meer een trampoline dan een vangnet. In een vangnet blijf je liggen. Een trampoline, daar veer je uit omhoog en misschien nog wel hoger. Dat vind ik zelf een heel mooi beeld.”

Inderdaad, een mooi beeld. Er is alleen één maar: een trampoline laat je weliswaar omhoog stuiteren, maar daarna val je altijd weer naar beneden.