De coronacrisis is naast een medische en economische crisis ook een arena voor de taal. Om de bevolking van een land ertoe te brengen zich op een andere manier te gedragen, is veel communicatie nodig. Daarin speelt framing een belangrijke rol. Framing zorgt ervoor dat we op een bepaalde manier kijken naar in dit geval corona en het beleid daarover. Maar hoe normaal is ‘het nieuwe normaal’ en hoe intelligent is de ‘intelligente lockdown’?
‘Discipline begint te versloffen’, staat op de voorpagina van NRC op 2 mei. Slechts vier woorden, maar met een sterke gevoelswaarde. ‘Discipline’ is voor de meesten een woord met een positieve lading, zeker in deze tijd: discipline helpt ons om ’s ochtends uit bed te komen, onze gezondheid in acht te nemen en de regels van de overheid na te leven. Maar ‘versloffen’, dat wil niemand. Versloffen impliceert luiheid, desinteresse, slapte en sufheid. De associatie met ‘sloffen’, het sufste kledingstuk dat ooit is bedacht, helpt ook niet echt.
De woorden ‘discipline’ en ‘versloffen’ dragen bij aan het frame over de coronamaatregelen dat in de afgelopen maand is uitgerold. Centraal in dat frame staan de uitdrukkingen ‘het nieuwe normaal’ en ‘intelligente lockdown’. Deze laatste term is volgens verschillende bronnen (zie bijvoorbeeld Elsevier) door Rutte zelf bedacht. Het idee is dat we weliswaar een lockdown hebben, maar dat we toch niet helemaal opgesloten zitten. In verhouding tot de meeste andere Europese landen – bijvoorbeeld België en Frankrijk – hebben we in Nederland relatief veel vrijheid. We zijn dan ook een ‘volwassen land’, aldus Rutte: “Wat ik om me heen hoor, is dat mensen blij zijn dat ze als volwassenen worden behandeld, niet als kinderen.” Waarvan akte.
Waarom is ‘intelligente lockdown’ een frame? Omdat de overheid wil dat wij de maatregelen in een positief daglicht zien en ons eraan houden. Het is, met andere woorden, geen neutrale beschrijving. Er is veel discussie mogelijk over het ‘intelligente’ van de intelligente lockdown. Vooral in het buitenland (waar ‘intelligente lockdown’ steevast tussen aanhalingstekens wordt geschreven), is er kritiek op het Nederlandse beleid. Commentatoren wijzen er vaak op dat onze sterftecijfers tot de hogere in Europa behoren. Onze Belgische buren vinden dat we niet streng genoeg zijn. En ook de keuze om geen mondkapjes beschikbaar of zelfs verplicht te stellen (bijvoorbeeld in het OV) wordt in het buitenland vaak niet begrepen.
De tweede pijler van het Nederlandse coronabeleid is ‘het nieuwe normaal’, vaak gekoppeld aan de ‘anderhalvemetersamenleving’. Rutte hamert er elke keer opnieuw op dat de maatregelen die nu worden genomen, voor een groot deel van langere duur zullen zijn: vandaar het nieuwe normaal. Ook als de samenleving weer op gang komt, zullen we moeten wennen aan meer afstand: ‘social distancing’ is hier het toverwoord. Dat zal gaan gelden op de werkvloer, in de horeca, in theaters en bioscopen en in het openbaar vervoer.
Het mooie van ‘het nieuwe normaal’ als frame is dat het niet onderbouwd of verdedigd hoeft te worden; het is immers ‘normaal’. Nederlanders zijn in hart en ziel normaal, misschien is ‘normaal’ wel het woord dat onze volksaard het beste omschrijft (nog beter dan ‘gezellig’). Maar net zoals de intelligente lockdown niet altijd intelligent is, is het nieuwe normaal niet altijd normaal. Een voor de hand liggend voorbeeld is de ‘Quarantainer’, een container met twee compartimenten die door een glazen wand afgescheiden zijn van elkaar. Hoe normaal is het om contact met je opa en oma te hebben via een wandje van plexiglas? Een ander voorbeeld vormen de aangepaste treinen van NS, waarin vijf van de zes plaatsen zijn verwijderd of afgeplakt: je hoeft geen genie te zijn om in te zien dat er op die manier geen rendabel vervoersmodel tot stand komt. Dat is dus een oplossing die ‘normaal’ noch ‘intelligent’ is.
Kortom: de ‘Intelligente lockdown’ en ‘het nieuwe normaal’ zijn frames, die ons helpen om beperkingen te accepteren die onder andere omstandigheden als ongewenste overheidsdwang zouden worden ervaren. Inmiddels is de tijd gekomen om te gaan nadenken over een ‘intelligente exitstrategie’. Laten we hopen dat die strategie inderdaad intelligent zal zijn: gebaseerd op onderzoek en feiten, met aandacht voor de maatschappelijke noden, en niet gebaseerd op een politiek frame.
04 | 05 | 2020 | door: Ave Luth