Op 8 maart was Lilian Marijnissen, lijsttrekker van de SP, te gast bij OP1. Wat direct opvalt bij het beluisteren van dit fragment, is dat zij in de eerste 20 seconden dat zij aan het woord is driemaal het woord ‘eigenlijk’ gebruikt. En Marijnissen staat niet alleen in het overmatig gebruik van ‘eigenlijk’; ook gespreksleidster Sophie Hilbrand gebruikt het woordje direct in haar vervolgvraag aan minister Bijleveld (0.40 min). Dit overvloedige gebruik van ‘eigenlijk’ vormt voor velen al jaren een van de grootste taalergernissen. Maar waarom eigenlijk?

Overbodig

Lilian Marijnissen (en ook Sophie Hilbrand) lijkt eigenlijk vooral als stopwoordje te gebruiken, net zoals we tegenwoordig veel zeg maar of of zo horen aan het einde van zinnen. En dat is storend. Maar de eigenlijke reden dat veel mensen zich zo storen aan eigenlijk is dat het prima kan worden weggelaten. Vergelijk We moeten hier eigenlijk gewoon mee doorgaan of We moeten hier gewoon mee doorgaan, wat voegt eigenlijk nu helemaal toe in de eerste zin? De tweede zin klinkt bovendien een stuk krachtiger. En daarmee voegt eigenlijk zich in het rijtje misschien, toch en in principe. De modaliteitshulpwerkwoorden kunnen, willen, zullen en gaan horen tot dezelfde voorwaardelijkheidsfamilie: het enige wat ze lijken toe te voegen is een omslachtig soort voorwaardelijkheid of verzachting. Toch?

Nuancering

Een kleine nuancering is hier op zijn plaats. Eigenlijk zorgt af en toe wel degelijk voor een subtiel betekenisverschil, ook in de zinnen hierboven trouwens. Peter-Arno Coppen schrijft over de subtiele modale betekenis van eigenlijk: “Je kunt dat het beste zien in een neutrale zin als ‘Het regent.’ Maak je daarvan ‘Eigenlijk regent het,’ dan wordt duidelijk dat je weliswaar nog steeds zegt dat het regent, maar je zegt tevens dat iemand (je gesprekspartner, jijzelf, anderen) aanvankelijk dacht dat het niet regende, en dat het dus verrassend is dat het regent: ‘Het heeft er alle schijn van dat het droog is, maar eigenlijk regent het.’” Helaas heeft niet elke taalgebruiker hetzelfde subtiele taalgevoel als Coppen en wordt eigenlijk dus te vaak veel minder subtiel én wel degelijk overbodig gebruikt.

Hoe hoort het eigenlijk?

Is het advies nu dus dat je eigenlijk beter niet kunt gebruiken? Zeker niet! Maar áls je het gebruikt, gebruik het dan op de juiste manier en niet als nietszeggende stoplap of overbodige zinsvulling. Eigenlijk kun je zowel als bijvoeglijk naamwoord (De eigenlijke oorzaak van het probleem…) als als bijwoord (Dat is eigenlijk best een vreemd verhaal) gebruiken. In het eerste geval kun je het bijvoorbeeld vervangen door echte, waarachtige, eerlijke, feitelijke, waarlijke en in het tweede geval door in feite, inderdaad of welbeschouwd. Zolang je daar rekening mee houdt, is er eigenlijk geen enkel probleem.