Treinreizend Nederland communiceert zich suf. Vanuit taalkundig oogpunt reis ik daarom graag met de trein. Het is leerzaam en soms vermakelijk om te zien hoe de NS met haar reizigers communiceert. Maar de reizigers zelf kunnen er ook wat van. Laten we eens een kijkje nemen in de taalkeuken van de spoorwegen. Als u vaak met de trein reist, komen deze vier taalverschijnselen u vast en zeker bekend voor.
De laatste jaren werkt de NS hard aan haar reputatie. Om de reizigers een positief gevoel te geven bij de organisatie, maakt de NS gebruik van een taalstrategie die framing heet. Kort gezegd betekent dit dat ze een boodschap vanuit een bepaald (liefst positief) perspectief brengen.
Een aantal jaar geleden riep de omroepster op het station nog: “De trein naar Leiden heeft een vertraging van 15 minuten”. Tegenwoordig klinkt uit de speakers: “De trein naar Leiden vertrekt over één kwartier”. Daar is over nagedacht. ‘Vertrekken’ klinkt positiever dan ‘vertraging’. En ’15 minuten’ klinkt langer dan ‘één kwartier’. Is u ook wel eens opgevallen dat het woord ‘stoptrein’ nauwelijks meer wordt gebruikt? Het is nu ‘sprinter’. Dat klinkt natuurlijk veel sneller en flitsender. En als er honderden treinen uitvallen, dan lees je op de borden: “Er is beperkt treinverkeer mogelijk”. Focussen op wat wel kan: de oude truc van het halfvolle of halflege glas werkt nog steeds.
De NS probeert zo duidelijk mogelijk te communiceren door haar taal af te stemmen op de reiziger. Maar vaktaal ligt vaak op de loer. In een trein die net iets te lang stil staat in een weiland, roept een conducteur om: “Dames en heren, geen paniek, de SP komt eraan”. Visioenen van Emiel Roemer met een polonaise partijgenoten doemen dan op, terwijl de conducteur het eigenlijk over de Spoorwegpolitie heeft. Of de machinist die tegen een nieuwe conducteur zei: ‘Er zit een vos in de trein’ (een vakondersteuner). De arme man heeft een uur lopen zoeken naar het roodbruine beest. Overigens: als u een conducteur hoort zeggen dat hij ‘gedekt wordt’, hoeft u niet beleefd de andere kant op te kijken. Hij bedoelt dan dat zijn treinstel gekoppeld wordt.
Een beroemd fenomeen in de trein is de ‘grappige’ conducteur. U weet wel, die net iets te vrolijke snuiter die zeker ’s ochtends veel mensen het bloed onder de nagels vandaan haalt. “Dames en heren, jongens en meisjes, hier ben ik dan, uw favoriet! Maar voor degenen zonder kaartjes niet!”. Of wat dacht u van: “Hier zijn ze dan, de knippendales” (twee conducteurs die de coupé binnen komen). Soms zijn conducteurs ongewild grappig, bijvoorbeeld als ze (ver)taalfoutjes maken: “Dames en heren, dit is het einde van deze trein.” Of “Mister Johnson is kindly requested to melt at the informationpoint”. Meer leuke uitspraken vindt u overigens op de verzamelsite omroephumor.nl.
Verveelt u zich als u op het station op de trein staat te wachten? Scroll dan op Twitter eens door de tweets met de hashtag #treinleven. Uw lotgenoten luchten via deze hashtag hun hart over hun treinreis. Soms zijn de reacties flauw, maar vaak zitten er erg grappige tweets tussen. Om er een paar te noemen:
@MarcelHaasdijk schrijft: Kunnen we @dafneschippers inzetten als sprinter? Zij loopt tenminste op tijd. #treinleven
@trudyhaan: Verloofde laat per ongeluk zijn @museumkaart als vervoersbewijs zien, conducteur: “zo oud zijn deze treinen nog niet” #treinleven
@DJ_Crossfiyah: Zojuist een crematieplechtigheid in de trein overleefd. Tering wat heet. #treinleven
U ziet: als u een taalliefhebber bent, hoeft u zich in de trein niet te vervelen.
13 | 01 | 2016 | door: Willem Hendrikx